Ślęzak M. SGGW 2005
fragment pracy dyplomowej: „Choroby dziedziczne niektórych ras psów myśliwskich.”
Promotor: prof. dr hab. K. Ściesiński
Choroby układu kostnego są jednym z trudniejszych w zbadaniu. Ich etiologia jest bardzo skomplikowana z powodu zawiłości ich dziedziczenia. A co najważniejsze ich powstawanie w dużym stopniu zależy od żywienia i środowiska, w jakim się znajduje zwierzę. Wielu ludzi uważa, że wszystkie problemy z kośćmi u psa wynikają z braku dodatków mineralno-wapiennych w diecie. Dlatego stosują podawanie dużych ilości wapnia w tabletkach lub zastrzykach. Jednak dobrze zbilansowana karma zawiera wszystkie potrzebne elementy dla psa i podawanie ich w większej ilości może przynieść nawet ujemne skutki.
Starając się o psa z dobrym układem kostnym, podstawą jest znalezienie mocnego kośćca w linii genetycznej a potem dopilnowanie jego żywienia tak, aby jego potencjały genetyczne mogły się uwydatnić. W naszych czasach hodowca nie musi się o to już tak troszczyć, jest mnóstwo gotowych karm idealnie zbilansowanych, które zaspokajają potrzeby dzienne psa. Oczywiście tradycyjne żywienie mięsem też jest dobre, zawsze trzeba pamiętać o wzbogaceniu takiej karmy dodatkami witaminowo-mineralnymi, choć zawsze istnieje możliwość niedoborów lub przedawkowania któregoś ze składników [Willi, 1992].
- Rozszczepienie podniebienia.
Szczenięta dotknięte rozszczepieniem podniebienia rodzą się z otworem w podniebieniu twardym lub miękkim. Sposób dziedziczenia tego schorzenia jest nie do końca jasny. W badaniach przeprowadzonych na cocker spanielach wykazano, iż wraz z tym schorzeniem mogą pojawiać się również inne defekty związane na przykład z budową czaszki (szczeliny, pęknięci). Przypuszczano, iż jest to cecha recesywna [Pullig, 1952]. W późniejszych latach w Niemczech przeprowadzono dość rozległe badania nad tym schorzeniem na ponad dziesięciu tysiącach szczeniąt. Częstość występowania wady zawierała się w około 1%, udowodniono, że rozszczepienie podniebienia jest dziedziczone jako autosomalna cecha recesywna [Willi, 1989]. Rozszczepienie podniebienia leczy się obecnie wyłącznie metodami chirurgicznymi, przy czym wykonywanie zabiegów jest korzystniejsze po pojawieniu się u zwierzęcia stałych zębów [Wijdeveld, Grupping, Kujipers-Jagtman, Malta, 1989].
- Spondyloza kręgosłupa szyjnego.
Spondyloza to schorzenie, które powoduje powstawanie kostnych narośli na kręgach [Morgan, Ljunggren, Read, 1967]. Narośla te mogą mieć różny rozmiar, nasilają się z wiekiem zwierzęcia, a w skrajnych przypadkach prowadzą do usztywnienia kręgosłupa i zrastania się kręgów. Sposób dziedziczenia tej choroby jest nieznany. Wśród psów ras myśliwskich spondyloza kręgosłupa szyjnego wysępuje najczęściej u basetów [Willis, 1992].
- Dysplazja stawów biodrowych.
Dysplazja jest chorobą o genetycznie uwarunkowanych predyspozycjach do jej rozwoju. Została ona dogłębnie zbadana i im więcej na jej temat wiadomo, tym trudniej niektórym hodowcom wyciągnąć odpowiednie wnioski. Dolegliwość ta nie jest stwierdzona od razu po urodzeniu. Szczenięta na obecność dysplazji najlepiej badać po ukończeniu 1 roku życia. Oczywiście dość często objawy są już widoczne w wieku 4 – 5 miesięcy, ale trudno jest wówczas stwierdzić czy pies jest poważnie chory [Willis, 1992].
Jest to schorzenie stawów biodrowych. Prawidłowy staw zbudowany jest z główki i panewki, które idealnie do siebie pasują. Objawem patologii jest za płytka panewka, przez co nie pasuje ona do główki kości udowej. Następuje przesunięcie główki w górną część stawu i nieprawidłowe ustawienie kości. Taki staw jest luźny, co pociąga za sobą ujemne skutki takie jak kulawizny, częste siadanie i trudności z podnoszeniem się. Pies taki niechętnie chodzi na długie spacery, jego pieg wygląda jak kicanie zająca, niechętnie zmienia również pozycje. Czasami zdarza się, że psy o zaawansowanym stopniu choroby poruszają się swobodnie i potrafią pokonywać przeszkody, co nie oznacza, że nie odczuwają one bólu czy też innych dolegliwości. Taka niezauważona dysplazja w późniejszym wieku może objawiać się artretyzmem, którego występowanie znacznie częściej obserwuje się u psów cierpiących na dysplazję niż u osobników wolnych od tego schorzenia [Willi, 1989]. W tej sytuacji postawienie diagnozy na podstawie objawów klinicznych może wprowadzać w błąd i zazwyczaj powinno się stosować prześwietlenie radiologiczne. Najbardziej pewne wyniki daje wykonywanie go na psach, które ukończyły pierwszy rok życia. Pies do badania musi być odpowiednio ułożony, a zdjęcie powinien ocenić specjalista, który stwierdzi odpowiedni stopień dysplazji. Prawidłowe ułożenie psa to pozycja leżąca na plecach z nogami lekko skierowanymi do wewnątrz i wyciągniętymi do tyłu [Standard i inni, 1969; Willi, 1989]. Międzynarodowa Federacja Kynologiczna ustaliła schemat opisujący stopnie zaawansowania dysplazji przedstawione w poniższej tabeli.
Stopień dysplazji wg klasyfikacji FCI Opis
A brak oznak dysplazji
B przejściowy
C łagodny
D umiarkowany
E ciężki
Tabela 1. Stopnie dysplazji stawów biodrowych wg klasyfikacji FCI [Willi, 1989].
Przyczyn rozwoju dysplazji jest wiele – możemy do nich zaliczyć rasę, płeć, żywienie, typ budowy psa. Opinie na temat płci są sprzeczne. Według danych amerykańskiej Fundacji Ortopedii Zwierząt (OFA) obie płci obciążone są jednakowym ryzykiem [Priester, Mulvihill, 1972; Leighton, i inni, 1977]. Natomiast badania prowadzone w Wielkiej Brytanii, Skandynawii, czy Austrii sugerują zależność zachorowania od płci. U suk obserwuje się osłabienie stawów w znacznym stopniu podczas cieczki, co może wskazywać na winę hormonów. Są one w tym okresie w większym stężeniu, niż normalnie. Różnica między płciami nie jest aż tak drastyczna, ale można zauważyć większą predyspozycję do zachorowań u suk [Hedhammar i inni, 1979].
Dysplazja stawów biodrowych występuje u wielu ras i do niedawna uważano, że duże rasy są bardziej narażone na zachorowanie. Jednak po wielu badaniach okazało się, że przy badaniu tylu samu osobników w każdej grupie rasowej pojawiają się chore zwierzęta, w związku z tym wielkość nie stanowi reguły. Są rasy szczególnie narażone jak bernardyny i nowofundlandy, ale np. wilczurze mają bardzo dobre stawy i nie chorują. Duże zróżnicowanie występowania tej patologii jest także w obrębie samej rasy. Są linie hodowlane, które mają bardzo duży procent występowania zwierząt chorych. Wśród psów myśliwskich schorzenie to występuje najczęściej u ras: sprinter spaniel walijski, portugalski pies wodny,chesapeake bay retriever, seter angielski i gordon (szkocki), gulden retriever, clumber i sessex spaniel, epagneul breton, irlandzki spaniel wodny [Corley, Kelner, 1989; Willis, 1990].
Ważnym czynnikiem rozwoju choroby jest żywienie. Drastycznie zmiany sposobu żywienia mogą wpływać ujemnie bądź dodatnio na jej rozwój. Zaobserwowano, iż u psów pochodzących od chorych rodziców, ale sztucznie odchowywanych (poród przez cesarskie cięcie i sztuczne karmienie) występowanie dysplazji było bardzo rzadkie. Jednak potomstwo takich rodziców normalnie odchowywane objawiało już chorobę bardzo często. Potwierdza to, że różne żywienie może zatrzymać lub spowolnić chorobę u szczeniąt z predyspozycjami genetycznymi do jej wystąpienia [Willis, 1992].
Udowodniono, też, że jedną z przyczyn złego rozwoju stawów może być brak kwasu hialuronowego, który jest składnikiem mazi stawowej. Psy z dysplazją mają dużo większą ilość mazi stawowej i jest ona dużo uboższa w kwas niż u zdrowych zwierząt. Warunki te mogłyby wyjaśnić genetyczną predyspozycję do choroby stawów, gdyż synteza kwasu hialuronowego jest genetycznie uwarunkowana [Willis, 1992].
Dowiedziono już, że dysplazja stawów biodrowych dziedziczona jest jako cecha poligeniczna determinowana przez bliżej nieokreśloną liczbę genów [Hein, 1963]. Wartość dziedziczenia jest różna w zależności od kraju i przeprowadzonych badań. W USA wartość ta jest na poziomie 25%, ale w Europie w najnowszych badaniach dochodzi do 40% u owczarków niemieckich i tylko 23% u gulden retrieverów [Willis, 1989].
Co do samej choroby, to kiedy już się rozwinie i widoczne jest, że pies dostaje kulawizny nie można od razu stosować drastycznych środków, takich jak chirurgia. Operacje polegają na zmniejszeniu główki stawu tak, aby lepiej pasowała do płytkiej panewki lub zmiany całego stawu na protezę. Niestety operacja jest dość ryzykowna i jeśli się nie powiedzie pies pozostaje kaleką. Przy tej chorobie najważniejsze jest postępowanie zachowawcze. Pies musi być utrzymany w dobrej kondycji, sylwetka w takich przypadkach powinna być szczupła. Muszą być zapewnione dobre warunki bytowe, miękkie legowisko i umieszczone w ciepłym miejscu. Pies nie powinien być forsowany długimi spacerami i aktywnymi treningami w celu utrzymania go w formie. Może to tylko pogorszyć sprawę. Spacery powinny być krótsze, ale częstsze i po twardej nawierzchni. Można dawać psu pływać – to sprzyja rozwojowi mięśni a nie obciąża zbytnio chorych stawów. Niestety żadna z metod nie jest w stanie doprowadzić do całkowitego wyleczenia psa – możliwe jest jedynie poprawienie komfortu jego życia [Willis, 1992].
- Hemivertebra
Hemivertebra jest schorzeniem objawiającym się nieprawidłowo ukształtowanymi kręgami, najczęściej na odcinku piersiowym kręgosłupa [Done, Drew, Robins, Lane, 1975]. Jest to wada wrodzona, ale często można ją zaobserwować wyłącznie na zdjęciu rentgenowskim. W niektórych przypadkach może objawiać się skrzywieniem lub bólami kręgosłupa oraz osłabieniem tylnych łap [Willis, 1989]. Wśród psów ras myśliwskich schorzenie to występuje u wyżłów niemieckich krótkowłosych. Sposób dziedziczenia jest nieznany, jednakże prawdopodobnie jest on bardzo złożonym procesem [Done, Drew, Robinson, Lane, 1975].
- Osteochondritis
Choroba ta jest związana z nieprawidłowym wykształceniem tkanki kostnej i chrząstek młodych osobników, najczęściej dotyczy kości długich. Powoduje ona nierówny rozkład chrząstki, co prowadzi do zużywania się jej w tych miejscach. Najczęściej pojawia się w części bliższej powierzchni stawowej kości ramiennej [Clayton-Jones, Vaughan, 1970]. Choroba dziedziczona jest jako cecha ilościowa, może być zależna od składników pożywienia takich jak witamina C, wapń i fosfor [Palmer, 1970]. Osteochondritis występuje głównie u dużych, szybko rosnących ras, przy czym spośród psów myśliwskich najczęściej pojawia się w rasach: gulden retriever i labrador retriever [Willis, 1989].